“Xanh hóa” không chỉ là khẩu hiệu mà đã trở thành yêu cầu cấp thiết đối với ngành thủy sản Việt Nam. Trong bối cảnh thị trường quốc tế đặt ra ngày càng nhiều rào cản xanh, chỉ những sản phẩm đáp ứng chuẩn mực bền vững mới có thể đi xa và giữ vững chỗ đứng.
Tất yếu chuyển đổi xanh
Năm 2024, quy mô thị trường thủy sản toàn cầu đạt gần 369 tỷ USD, dự kiến sẽ tăng lên hơn 651 tỷ USD vào năm 2032, với tốc độ tăng trưởng bình quân 7,72%/năm. Châu Á – Thái Bình Dương chiếm gần một nửa thị phần, tiếp tục là trung tâm tiêu thụ lớn nhất thế giới.
Thủy sản ngày càng được ưa chuộng nhờ giá trị dinh dưỡng cao, lượng calo thấp và phù hợp với xu hướng ăn uống lành mạnh. Nhiều người tiêu dùng chuyển sang chế độ pescetarian – ăn chay kết hợp thủy sản – góp phần thúc đẩy nhu cầu. Sự dịch chuyển trong hành vi tiêu dùng này khiến các quốc gia sản xuất, trong đó có Việt Nam, phải thích ứng bằng những mô hình sản xuất vừa hiệu quả vừa thân thiện môi trường.
Cơ hội xuất khẩu mở ra, nhưng đi kèm là yêu cầu khắt khe hơn từ các thị trường nhập khẩu, đặc biệt về phát thải và trách nhiệm bảo vệ hệ sinh thái. Tăng trưởng thủy sản vì thế không thể chỉ dựa trên sản lượng, mà phải gắn liền với chất lượng và tính bền vững.
Đề án bảo vệ môi trường cho ngành thủy sản
Cục trưởng Cục Thủy sản và Kiểm ngư Trần Đình Luân cho biết, cùng với tốc độ phát triển nhanh, ngành thủy sản đang chịu tác động lớn từ ô nhiễm và suy thoái hệ sinh thái ven biển. Trước thực trạng đó, nhiều chính sách quan trọng đã được ban hành, trong đó có Quyết định 911 của Thủ tướng Chính phủ về Đề án bảo vệ môi trường trong hoạt động thủy sản giai đoạn 2021-2030.
Đề án đặt mục tiêu kiểm soát và ngăn ngừa ô nhiễm, bảo vệ đa dạng sinh học, tăng khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu, giảm phát thải khí nhà kính và thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trong ngành. Đây được coi là “tấm hộ chiếu xanh” giúp thủy sản Việt Nam khẳng định hình ảnh có trách nhiệm khi bước ra thị trường quốc tế.
Ngành thủy sản được đánh giá là ngành chịu tác động mạnh mẽ của ô nhiễm môi trường. Ảnh: Hoàng Vũ.
“Xanh hóa” chuỗi giá trị
Theo các chuyên gia, rào cản mới của thương mại toàn cầu không chỉ nằm ở an toàn thực phẩm, mà còn ở giảm phát thải, phúc lợi động vật và công bằng thương mại. Các nước nhập khẩu đã bắt đầu triển khai hệ thống đánh nhãn xanh – vàng – đỏ để phân loại sản phẩm theo mức độ thân thiện môi trường.
Điều này đồng nghĩa thị trường không chỉ mua cá, tôm hay mực, mà còn quan tâm quy trình sản xuất đã “xanh” đến đâu. Với hình thức nuôi thâm canh và siêu thâm canh hiện nay, lượng phát thải tại Việt Nam vẫn lớn. Đây là thách thức nhưng cũng là cơ hội để các doanh nghiệp cải tổ.
Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến nhấn mạnh, hướng tới thủy sản xanh là xu thế không thể đảo ngược. Nếu chậm chân, Việt Nam sẽ khó hội nhập sâu rộng. Ông cũng cảnh báo, “xanh hóa” không thể chỉ làm theo phong trào, mà phải đi vào thực chất từ khâu nuôi trồng, khai thác cho tới chế biến và tiêu thụ.
Hướng đi từ từng mắt xích
Nhiều chuyên gia đồng tình rằng để “xanh hóa”, cần tập trung trước hết vào khâu nuôi – mắt xích tạo ra nhiều chất thải nhất. TS. Hồ Quốc Lực, nguyên Chủ tịch Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), cho rằng phát triển bền vững là con đường bắt buộc nếu doanh nghiệp muốn tồn tại.
Ông đề xuất mở rộng nuôi trồng bền vững, quản lý chặt chẽ nghề cá và nâng cấp chuỗi giá trị, nhất là trong lĩnh vực thức ăn thủy sản – yếu tố quyết định lớn đến mức phát thải. Cùng với đó, mô hình nuôi hữu cơ, nuôi theo kinh tế tuần hoàn cần được nhân rộng.
Khai thác tiềm năng từ biển cả
Ở góc nhìn rộng hơn, TS. Tạ Quang Ngọc, nguyên Bộ trưởng Bộ Thủy sản, nhấn mạnh cần phát huy vai trò của biển trong chiến lược tăng trưởng xanh. Không chỉ giảm phát thải trên bờ, Việt Nam có thể tận dụng khả năng hấp thụ carbon từ biển thông qua rừng ngập mặn, thảm cỏ biển hay nuôi trồng rong biển. Đây là “lá phổi xanh” khổng lồ có thể giúp đạt mục tiêu phát thải ròng bằng không.
Ông cho rằng, cùng với xây dựng các trung tâm nghề cá gắn với ngư trường trọng điểm, cần đồng thời xúc tiến các dự án cải tạo hệ sinh thái ven biển. Điều này vừa bảo vệ nguồn lợi, vừa tạo ra giá trị gia tăng mới từ sản phẩm biển.
Cần chú trọng phát triển mô hình thủy sản theo hướng kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh; phát triển sản xuất thủy sản hữu cơ, công nghệ cao, thân thiện với môi trường. Ảnh: Hồng Thắm
“Xanh hóa” thủy sản không chỉ để giữ thị trường xuất khẩu mà còn là trách nhiệm với môi trường sống và thế hệ tương lai. Con đường này có thể khó khăn, nhưng chính là chìa khóa để Việt Nam vươn lên thành cường quốc thủy sản xanh, góp phần vào chiến lược phát triển bền vững quốc gia.
Theo Hồng Thắm, Báo Nông Nghiệp và Môi trường
English