Ngành nuôi trồng thủy sản phát triển nhanh chóng đang đối mặt với một thách thức cốt lỗi và ngày càng cấp bách đó chính là sự thuộc quá lớn vào nguồn thức ăn truyền thống, đặc biệt là bột cá và dầu cá. Để giải quyết khó khăn này, nhiều nguồn protein thay thế như côn trùng và vi tảo đang nổi lên như những ứng cử viên sáng giá.
Gánh nặng từ thức ăn truyền thống và sự cấp thiết của giải pháp thay thế
Trong nhiều thập kỷ, bột cá và dầu cá được xem là “tiêu chuẩn vàng” trong công thức thức ăn cho các loài thủy sản ăn thịt như tôm, cá hồi, cá tra, cá vược… Lý do là vì chúng cung cấp một nguồn protein dồi dào với hồ sơ axit amin và axit béo omega-3 (EPA, DHA) gần như hoàn hảo cho sự phát triển của vật nuôi.
Tuy nhiên, “tiêu chuẩn vàng” này đang phải trả một cái giá quá đắt. Theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO), khoảng 20-25% tổng sản lượng khai thác hải sản toàn cầu được sử dụng để sản xuất bột cá và dầu cá. Điều này dẫn đến nhiều hệ lụy nghiêm trọng:
Khai thác cạn kiệt: Việc đánh bắt quá mức các loài cá nhỏ (cá cơm, cá mòi, cá trích) làm suy giảm nghiêm trọng nguồn lợi thủy sản tự nhiên, phá vỡ chuỗi thức ăn và cân bằng sinh thái biển.
Giá cả biến động: Nguồn cung bột cá phụ thuộc vào sản lượng khai thác, vốn chịu ảnh hưởng của biến đổi khí hậu, hiện tượng El Niño, và các quy định về đánh bắt. Sự bất ổn này khiến giá thành thức ăn, vốn chiếm 50-70% tổng chi phí sản xuất, liên tục biến động, gây rủi ro lớn cho người nuôi.
Cạnh tranh với lương thực của con người: Nhiều loài cá dùng làm bột cá hoàn toàn có thể được sử dụng làm thực phẩm trực tiếp cho con người, đặc biệt là ở các cộng đồng ven biển nghèo khó.
Nhận thức rõ những rào cản này, ngành NTTS buộc phải tìm kiếm những con đường mới. Và câu trả lời đang dần hé lộ từ những nguồn tài nguyên tưởng chừng như không liên quan: côn trùng và vi tảo.
Cuộc cách mạng từ Côn trùng: Biến chất thải thành “vàng đen”
Côn trùng, đặc biệt là ấu trùng Ruồi lính đen (Black Soldier Fly – BSF), đang nổi lên như một giải pháp đột phá. Đây không chỉ là một nguồn protein thay thế mà còn là một mắt xích quan trọng trong nền kinh tế tuần hoàn.
Giá trị dinh dưỡng vượt trội: Bột ấu trùng Ruồi lính đen có hàm lượng protein thô cao (40-60%), với hồ sơ axit amin thiết yếu cân đối, tương đương và thậm chí vượt trội hơn bột cá ở một số chỉ số. Chúng cũng chứa hàm lượng chất béo, canxi và phốt pho dồi dào, rất có lợi cho sự tăng trưởng và sức khỏe của tôm, cá. Quan trọng hơn, đây là nguồn thức ăn tự nhiên của nhiều loài cá trong hoang dã, giúp vật nuôi dễ dàng tiêu hóa và hấp thụ.
Thay đổi nguồn nguyên liệu thức ăn mới để bảo vệ nguồn lợi thủy sản trong tương lai
Lợi ích bền vững và kinh tế tuần hoàn: Điểm ưu việt nhất của Ruồi lính đen nằm ở khả năng sinh học của chúng. Ấu trùng BSF có thể tiêu thụ một lượng lớn các loại phụ phẩm nông nghiệp và chất thải hữu cơ (bã trái cây, rau củ thải loại, bã bia, chất thải từ chế biến thực phẩm). Quá trình này được gọi là “biến đổi sinh học” (bioconversion), biến rác thải gây ô nhiễm thành sinh khối protein giá trị cao. Đây là một mô hình kinh tế tuần hoàn gần như hoàn hảo:
Đầu vào: Tận dụng chất thải hữu cơ, giảm gánh nặng xử lý rác và giảm phát thải khí mê-tan.
Sản phẩm chính: Bột côn trùng và dầu côn trùng dùng làm thức ăn chăn nuôi, thủy sản.
Sản phẩm phụ: Phân của ấu trùng (frass) là một loại phân bón hữu cơ giàu dinh dưỡng, cải tạo đất hiệu quả.
Hiệu quả sản xuất: So với chăn nuôi truyền thống hay khai thác hải sản, nuôi côn trùng hiệu quả hơn rất nhiều. Chúng có vòng đời ngắn, tốc độ sinh sản nhanh, yêu cầu rất ít diện tích đất và nước, đồng thời có lượng phát thải khí nhà kính không đáng kể.
Sức mạnh từ Vi tảo: Nguồn dinh dưỡng vi mô và cỗ máy hấp thụ CO₂
Nếu côn trùng là nhà vô địch về protein vĩ mô, thì vi tảo lại là “nhà máy” sản xuất các vi chất dinh dưỡng quý giá, đặc biệt là các axit béo không no chuỗi dài.
Nguồn gốc của Omega-3: Một sự thật thú vị là cá không tự tổng hợp được axit béo omega-3 (EPA và DHA). Chúng tích lũy các chất này bằng cách ăn các sinh vật nhỏ hơn, và nguồn gốc của chuỗi thức ăn này chính là vi tảo. Bằng cách đưa vi tảo trực tiếp vào công thức thức ăn, chúng ta có thể “đi tắt đón đầu”, cung cấp trực tiếp EPA và DHA cho vật nuôi mà không cần thông qua trung gian là dầu cá. Các loài vi tảo như Schizochytrium hay Nannochloropsis là những nguồn sản xuất EPA và DHA cực kỳ hiệu quả.
Hàm lượng protein và sắc tố cao: Các loài vi tảo khác như Spirulina và Chlorella có hàm lượng protein rất cao (lên đến 70% khối lượng khô), cùng với đó là nguồn vitamin, khoáng chất và chất chống oxy hóa dồi dào. Đặc biệt, một số loài tảo còn chứa sắc tố tự nhiên như Astaxanthin (trong tảo Haematococcus pluvialis), giúp tạo màu đỏ hấp dẫn cho thịt cá hồi và vỏ tôm, thay thế cho các sắc tố tổng hợp.
Lợi ích môi trường độc đáo: Vi tảo thực hiện quá trình quang hợp, nghĩa là chúng hấp thụ khí CO₂ từ khí quyển và thải ra oxy. Việc nuôi cấy vi tảo trên quy mô lớn có thể góp phần giảm thiểu khí nhà kính. Hơn nữa, chúng có thể được nuôi trong các hệ thống khép kín (bể phản ứng sinh học), không cạnh tranh đất nông nghiệp, và thậm chí có thể sử dụng nước thải giàu dinh dưỡng làm môi trường nuôi, giúp xử lý ô nhiễm nước.
Ấu trùng ruồi lính đen là nguyên liệu tiềm năng thay thế nguồn protein đã được sử dụng làm thức ăn thủy sản
Sự chuyển dịch từ thức ăn thủy sản truyền thống sang các nguồn thay thế như côn trùng và vi tảo không còn là một ý tưởng xa vời mà đã trở thành một xu hướng tất yếu, mang tính chiến lược cho sự phát triển của ngành NTTS toàn cầu. Đây là một con đường đa lợi ích: giảm áp lực lên hệ sinh thái biển, xây dựng nền kinh tế tuần hoàn thông qua việc tái chế chất thải, ổn định chi phí sản xuất và nâng cao khả năng tự chủ về nguồn cung nguyên liệu cho người nuôi.
Tất nhiên, vẫn còn những thách thức phía trước như tối ưu hóa chi phí sản xuất trên quy mô công nghiệp, hoàn thiện các quy định pháp lý và chinh phục sự chấp nhận của thị trường. Tuy nhiên, với tiềm năng to lớn về mặt dinh dưỡng, kinh tế và môi trường, côn trùng và vi tảo chắc chắn sẽ là những nhân tố chủ chốt định hình tương lai của ngành nuôi trồng thủy sản. Đầu tư vào nghiên cứu và phát triển các nguồn thức ăn này chính là đầu tư cho một ngành NTTS “xanh hơn”, hiệu quả hơn và bền vững hơn, đảm bảo cung cấp nguồn protein chất lượng cho thế hệ hôm nay và mai sau.
Nguồn: https://tepbac.com/tin-tuc/full/xu-huong-thuc-an-thay-the-trong-nuoi-trong-huy-san-con-trung-vi-tao-va-loi-ich-ben-vung-37987.html
English